Anderhalf jaar na dato moet een documentaire de discussie over de bestrijding van een MKZ-crisis levend houden. “Het was een oorlog.”
Door onze correspondent
M A R T I N S T E E N B E E K E
AMSTERDAM, 22 AUG. In het begin was er niets. Geen script, geen research. Enkel de verontwaardiging. Cineaste Josephine Hamming beleefde vanuit haar woonplaats Amsterdam de mond- en klauwzeercrisis van 2001, zag wat er gebeurde en besloot in een luttel moment iets te doen. “Je ziet dat er iets niet klopt. Ik had zoiets van: hup, ernaartoe.”
Nooit eerder had ze een boerderij van binnen gezien. Nu stond ze plots met een draaiende camera bij gedupeerde melkveehouders en hobbyboeren. Ze filmde de ruimingen, sprak met de boerenfamilies en keerde een jaar later terug voor een emotionele terugblik met enkele boerinnen. Het resultaat is een ruim één uur durende documentaire met als titel Dossier MKZ, De ene koe is de andere niet, met name bedoeld voor vertoning in dorpshuizen en zalen op het platteland. De ondertitel is ontleend aan een uitspraak van een van de boerinnen, die zegt dat je niet zomaar zestig koeien kunt vervangen. “Er zit wel een hele familiegeschiedenis aan vast.” Dat hebben politici volgens Hamming bij het bestrijden van de MKZ-crisis uit het oog verloren.
Nederland koos voor het preventief ruimen van 270.000 overwegend gezonde dieren omdat het alternatief, enting en de dieren in quarantaine laten leven, grote economische gevolgen zou hebben voor de export van vlees. De onder grote druk genomen beslissing om te ruimen leidde op de getroffen boerenbedrijven in Overijssel, Gelderland en Friesland tot emotionele taferelen. Hamming filmde de huilende boer, de koe die door zijn hoeven zakt, de grijparmen en de container waar de koeien in worden afgevoerd. Sommige dieren leven dan nog. Een afgerukte hoef en een grote plas bloed blijven achter als veewagens het erf afrijden. Beelden van de ruimingen worden snel afgewisseld met het dagelijkse leven op de boerderij, zoals de geboorte van een kalf. Om het schokeffect te verhogen is, onder een scène waarin kleding in een ton wordt verbrand, het geluid van een mitrailleur gezet. “Als iets alweer bijna uit het nieuws is, en dat is bij MKZ het geval, moet je alle zeilen bijzetten om iets in beweging te krijgen”, verklaart Hamming haar wijze van monteren.
De MKZ-crisis wordt vergeleken met een oorlog. Er vallen termen als moorden en moordpartij. “De situatie was toch ook zo”, zegt hamming. “Aan de boeren was de
Zo was het toch?
De boeren was de oorlog verklaard
oorlog verklaard, RVV’ers deden hun werk omdat ze dat van hogerhand kregen opgedragen en de gezagstrouwe boerenbevolking durfde daar geen weerstand aan te bieden. Mensen vinden het moeilijk om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Die RVV’ers hadden zich toch ook massaal ziek kunnen melden. Nee, ze hebben gekozen voor het geld.” In de film zijn medewerkers van de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees (RVV) door middel van zwarte balkjes over de ogen onherkenbaar gemaakt. Hamming deed dit niet alleen uit privacy-overwegingen. Ze wilde ze ook de uitstraling meegeven van misdadigers. “Die mensen zijn over grenzen gegaan. Als ze rustig nagedacht hadden, dan hadden ze hier niet aan meegewerkt.”
Hamming viel in de prijzen met eerdere (natuur)films. Haar film War of the ants, over de leefwijze van rode bosmieren, werd in 2001 bekroond met een Emmy Award. Dossier MKZ is voor haar geslaagd als boeren het gevoel hebben dat hun stem is gehoord. Bij een voorvertoning in Epe, ruim een week geleden, kwamen na afloop veel reacties los. Praten over de MKZ-crisis is moeilijk, erkent melkveehouder E. Bredenoord uit Welsum. “Terwijl je er toch vol van zit.” Hij en collega-melkveehouders betitelen de film als indrukwekkend en realistisch. Het gedeelte waarin op het ene moment een kalf geboren wordt, om in een volgende scène een spuitje te krijgen, wordt als heel herkenbaar ervaren. “Zo ging het echt. Hard, maar waar”, zegt melkveehouder R. Slijkhuis uit Wenum-Wiesel.
De boeren vinden het belangrijk dat politici ervan overtuigd raken dat een eventuele toekomstige MKZ-crisis anders bestreden moet worden. “Er is wel wat in beweging, maar er is nog weinig veranderd”, zegt melkveehouder Bredenoord. “Dat is mijn grootste droefenis.” De documentaire kiest nadrukkelijk vóór enting van dieren in MKZ-gebieden en tegen ruiming. Waarom mogen wij wel geënt Argentijns vlees eten en geen vlees uit onze eigen MKZ-gebieden, vraagt Hamming zich af. Voorstanders van ruiming komen niet aan het woord, net zomin als varkenshouders of kalvermesters; agrariërs die minder moeite hadden met het gekozen beleid. Hamming: “Het ging mij om de melkveehouder en de hobbyboer. Naar hen is gewoon niet genoeg geluisterd.” Een volgende keer, voorspelt Bredenoord, laten boeren zich niet meer zo makkelijk in een hoek zetten. Hamming heeft de film opgestuurd aan enkele europarlementariërs. En er ligt een exemplaar klaar voor de nieuwe minister van Landbouw, Veerman. Hamming: “Het zou heel zinnig zijn als hij de film zou bekijken. Het scheelt ‘m veel leeswerk.”